Islom dini faqat diniy ahkomlarga chegaralanib qolgan din emas, balki, u jamiyatning ma'naviyati va ma'rifatini shakllantiruvchi, kamolga yetkazuvchi hamda uning ijtimoiy-siyosiy, ruhiy-ma'naviy talablarini qondiruvchi dindir. Ammo, ba’zi bir insonlar diniy ilmsizligi sababli hayotida ko‘plab muammolarga duch kelishi tabiy holdir. Mana shu muammolardan biri mutaassiblikdir.

Shariatimiz doimo mutaassiblikka qarshi bo‘lib, uning asl manbalari bo‘lgan Qur'oni karim oyatlari va hadisi shariflarda bu bid'at ish juda qattiq qoralangan. Chunki, bu illat turli zamonlarda turli nomlar ostida dinimizga tasvirlab berib bo‘lmas darajada zarar yetkazib, bu hol hozirda ham har xil jarangdor nomlar
va shiorlar ostida davom etmoqda. Biz ushbu yomon illatdan o’zimizni himoya qilish uchun, avvalo, mutaassiblik nima ekanligi, dinimizda peshvo bo’lgan ulamolar unga qanday ta’rif berganini quyida keltirib o’tamiz.

Mutaassiblik – biron e'tiqodga yoki dunyoqarashga o‘ta berilganlik,
o‘z fikrida qat'iy turib olib, boshqalarning fikrini inobatga olmaslik hamda inkor qilish va hamisha o‘zini haq deb bilishdir. Hozirgi zamon tili bilan buni “fanatizm” ham deyiladi. Mutassib kishi ko‘r-ko‘rona xoh to‘g‘ri, xoh noto‘g‘ri bo‘lsin o‘ziga ma'qul bo‘lgan bir fikrda mahkam turib, o‘zini fikrini haq, boshqalarning fikrini nohaq deb e'tiqod qilgan holda o‘z fikrini amalda ko‘rsatishga harakat qiladi.

“Kashshofu istilohotil funun” kitobida: “Mutaassiblik – garchi dalil ko’rinib turgan bo’lsa ham, bir tomonga moyillik tufayli haqni rad etishdir”, deb ta’riflangan. Ulamolardan Alloma Taftazoniy: “Mutaassiblik – haq zohir bo'lsa ham uni tan olmaslikdir”, deb aytgan. Shayx Alovuddin Buxoriy: “Dalil zohir bo'lganda, aqidasi haqni tan olishdan to'sadigan kishi mutaassib hisoblanadi”, deb ta’rif bergan. Sodrush shari'a Ubaydulloh ibn Mas'ud al-Mahbubiy esa: “Bilingki, bid'at ikki ishning biridan paydo bo'ladi; birinchisi mutaassiblikdan, ikkinchisi ahmoqlikdan. Bir inson aqli joyida bo'lgan holida qalbidagi aqidasi buzuq bo'lgani bois haqni tan olmasdan katta ketsa, ana shu kimsa mutaassib bo'ladi”, deb aytgan ekan. Alloh taolo bunday kimsalarga tahdid qilib Niso surasining 15-oyatida: “Kim oʻziga hidoyat ravshan boʻlgandan keyin Paygʻambarga xilof qilsa
va moʻminlarning yoʻlidan boshqa yoʻlga yursa, ketgan tomonga qoʻyib qoʻyamiz va jahannamga kiritamiz. U qandoq ham yomon joy!”, deb aytgan. Shuningdek, mutaassib kishi jamiyat ichida tarafkashlik va bo’linish yuzaga chiqishiga ham sababchi bo’ladi. Bu ham muqaddas dinimizda qoralangan ishlardan hisoblanadi. Alloh taolo Oli Imron surasining 103-oyatida aytadi: “Barchangiz Allohning arqoniga (Qurʼonga) bogʻlaningiz va boʻlinmangiz!”.

lamolar mutaassib kimsaning uchta belgisi bor deb aytishgan;

• - doimo amallarning eng qiyinini oladi;
• - o’zi yurgan yo’lni faqat shu haq yo’l deb e'tiqod qiladi;
• - unga qarshi chiqqan barchani zalolatda deb hisoblaydi.

Har bir iymon-e'tiqodli insonnning burchi yer yuzida farovonlik va osoyishtalikni qaror toptirib, buzg‘unchilik va fasod ishlarga qarshi kurashmoqdir. Zero, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam dinda, e'tiqodda qay darajada bo‘lish zarurligini ko‘rsatib: “Ishlarning yaxshisi – uning o‘rtachasidir”, degan muborak hadislari bilan musulmon kishini qanday umrguzaronlik qilishini ham belgilab berganlar.

AZIZBEK BOQIYEV

Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi